Over Mheer
Mheer is een dorp in het uiterste zuiden van Nederland in de provincie Limburg, met een kleine 1000 inwoners waar tradities en folklore nog hoog in het vaandel staan.
Geschiedenis van Mheer
Mheer....
Mheer behoorde van oorsprong tot het Graafschap Voeren, dat in 1080 Dalhem gaat heten. Graaf Dirk van Hochstaden werd in 1239 verslagen door Hertog Hendrik II van Brabant, die zo ook Graaf van Dalhem werd. Zijn kleinzoon Jan I van Brabant veroverde in de Slag bij Woeringen in 1288 ook het Hertogdom Limburg. De veroverde gebieden worden vanuit Brussel bestuurd en gaan de ‘Landen van Overmaas’ heten. In 1430 komen ze in Bourgondische handen en worden één van de Zeventien Provinciën. Deze komen in 1482 in Habsburgse handen, het latere Spanje. Gedurende de Tachtigjarige Oorlog en de veroveringen van Lodewijk XIV wordt Maastricht meermaals belegerd: door Spanje (1579), door Frederik Hendrik (1632) en door Graaf d’Artagnan (1673). Mheer zal hier zeker onder geleden hebben. In 1661 werden de Landen van Overmaas gedeeld over Spanje en de Republiek; Mheer bleef toen Spaans. Na de Spaanse Successieoorlog (1714) werd Mheer 80 jaar Oostenrijks, totaan de Franse Tijd. Tijdens de Belgische Opstand (1830-1839) was Mheer Belgisch en tussen 1839 en 1866 was Limburg een Hertogdom zowel in Nederland als in de Duitse Bond.
Mei-den
De verering van bomen stamt uit voorchristelijke tijden. Onder eiken en linden werd bv. recht gesproken. Ook de kerstboom is een bekend voorbeeld. Deze staat voor de overwinning op de winter, maar ook voor vruchtbaarheid, net als de Mei-Den in Mheer. Oorspronkelijk zette elke jongen in de nacht vóór 1 mei een klein boompje voor het huis van zijn (heimelijke) liefde. Net over de grens in Duitsland gebeurt dit nog steeds, in de nacht die daar Walpurgisnacht heet.
Tegenwoordig haalt de jonkheid St. Aloysius (alle ongetrouwde mannen en jongens van Mheer) elk jaar gezamenlijk één den uit het Bovenste Bos in Epen. Op de eerste zaterdag van mei wordt deze met zo’n 20 versierde paarden naar Mheer gebracht. Onderweg wordt er gestopt bij verschillende ‘heilige huisjes’, om de dorst van de paarden (en van de jonge mannen) te lessen. In Mheer aangekomen moet “d’r Hoesberg” naar de kerk nog beklommen worden, waarna de den aan de getrouwde mannen overgedragen wordt, die hem met mankracht m.b.v. lange palen (sjtiepen) rechtzetten.
Broonk
Kasteel Mheer
Waar nu het kasteel van Mheer staat, stond in de Romeinse tijd een vuurtoren, langs de Via Mansuerisca, die Maastricht met Trier en Limburg aan de Vesdre verbond. Het huidige “Stenen Huis” stamt uit de 14e eeuw. De oorspronkelijke familie woont nog steeds op het kasteel. De familie Van Mere ging in 1487 via vrouwelijke lijn over in Van Imstenraedt en in 1668 vervolgens naar De Loë, die er na 11 generaties nog steeds wonen. In 1564 werd Mheer een Heerlijkheid en mochten de kasteelbewoners zich ‘Heer van Mheer’ noemen. De schutterij van Mheer zou ook in deze tijd (1567) haar oorsprong vinden. Niet lang erna, tijdens het 12-jarig bestand (1609-1621) van de 80-jarige oorlog, werd de hoeve rond het kasteel gebouwd. De laatste grote uitbreiding en verbouwing vond plaats in het begin van de 20e eeuw.
Kasteelheer François Charles Antoine de Loë vocht in de Slag bij Waterloo aan (winnende) Pruisische zijde. In 1821 ondersteunde hij de oprichting van de harmonie en in 1825 werd hij koning van de schutterij. Hij steunde de Belgische Opstand en in 1830 werd hij de eerste Gouverneur van (Belgisch) Limburg.
Sint Lambertuskerk
Mheer heeft, samen met Banholt en Noorbeek, lang tot de parochie ’s Gravenvoeren behoort. In 1658 krijgt Mheer (incl. Banholt en Terhorst) het recht van ‘het eerste en laatste sacrament’. De kerk wordt uitgebreid en rond 1786 komt er een geheel nieuw kerkgebouw. Deze wordt met beperkte middelen gebouwd en wordt in 1876 vervangen door de huidige kerk, ontworpen door Pierre Cuypers, die bekend is van o.a. het Rijksmuseum en het Centraal Station van Amsterdam. Op dat moment behoorde Banholt en Terhorst ook tot de parochie. De inwoners van deze kernen bouwden echter een eigen kerk, die al in 1875 gereed kwam. Dit ‘Banholts schisma’ lijkt in 1881 te eindigen, als Banholt een rectoraat van Mheer wordt. Pas sinds 1937, na een lange kerkstrijd, is Banholt (met Terhorst) een zelfstandige parochie.
De twee dorpen delen nog steeds één basisschool en ook de jeugdvereniging JeVeMhBa is van beide dorpen. Sinds 2009 zijn zelfs de voetbalclubs weer samen. Mheer heeft, samen met Banholt en Noorbeek, lang tot de parochie ’s Gravenvoeren behoort. In 1658 krijgt Mheer (incl. Banholt en Terhorst) het recht van ‘het eerste en laatste sacrament’. De kerk wordt uitgebreid en rond 1786 komt er een geheel nieuw kerkgebouw. Deze wordt met beperkte middelen gebouwd en wordt in 1876 vervangen door de huidige kerk, ontworpen door Pierre Cuypers, die bekend is van o.a. het Rijksmuseum en het Centraal Station van Amsterdam. Op dat moment behoorde Banholt en Terhorst ook tot de parochie. De inwoners van deze kernen bouwden echter een eigen kerk, die al in 1875 gereed kwam. Dit ‘Banholts schisma’ lijkt in 1881 te eindigen, als Banholt een rectoraat van Mheer wordt. Pas sinds 1937, na een lange kerkstrijd, is Banholt (met Terhorst) een zelfstandige parochie.
De twee dorpen delen nog steeds één basisschool en ook de jeugdvereniging JeVeMhBa is van beide dorpen. Sinds 2009 zijn zelfs de voetbalclubs weer samen.
Schutterij Sint Sebastianus
De oudste vereniging van Mheer is schutterij Sint Sebastianus. Deze is zelfs één eeuw ouder dan de parochie Mheer. De schutterij is opgericht in of rond 1567, tijdens de contrareformatie. De belangrijkste taak was dan ook het ‘beschermen’ (of ‘beschutten’) van het Allerheiligste Sacrament, de hostie, het Lichaam van Christus dat nog elk jaar tijdens de Broonk door het dorp wordt gedragen. Het oudste bewijs van de schutterij is de zilveren koningsvogel die geschonken werd bij het 50-jarig bestaan in 1617 door Winand van Imstenraedt. Al meer dan 400 jaar is dit de wisseltrofee die elk jaar op Hemelvaartsdag aan de winnaar van het koningsvogelschieten wordt gegeven. Hij mag zich een jaar lang koning van Mheer noemen en hij laat een zilveren schild maken voor de inmiddels rijke collectie.
De oudste geschreven bronnen over de schutterij stammen uit 1720 en de eerste bekende keizer in 1811. Keizer word je door drie keer achter elkaar koning te worden. Dit is nog maar vijf personen gelukt; de laatste keer door Pieter Scholtes in 1996.
Naast een koning en keizer bestaat de schutterij uit sappeurs (of bielemannen), een trommel- en klaroenkorps, marketentsters, vaandeldrager, officieren en geweerdragers, de schutters. Naast de activiteiten in eigen dorp, bezoeken zij schuttersfeesten zoals het OLS; het Oud Limburgs Schuttersfeest. Een andere taak is het begraven van overleden leden met schutterseer en hen herdenken tijdens de schuttersmis op Broonkmaandag.
Koninklijke Harmonie Sint Cecilia
Tegenover café Quanten, naast de kerk, ziet U een
beeldengroep op een sokkel staan. Deze muzikanten
symboliseren de Koninklijke Harmonie Sint Cecilia van
Mheer: de oudste harmonie van heel Nederland! Om de
tekst te lezen, moet U tweemaal om het beeld heen lopen.
De tekst beschrijft – in het dialect – waarom de harmonie
in 1821 werd opgericht. Het hoogtepunt van het jaar in
Mheer is de Sacramentsprocessie. In 1821 zou de “Broonk”
muzikaal opgeluisterd worden door de harmonie van Sint-
Martensvoeren, maar de processie trok niet uit vanwege
hevige regenval. De muzikanten wilden wel betaald krijgen,
waar men het in Mheer niet mee eens was. Schoorvoetend
werd er toch betaald en er werd besloten om dan maar een
eigen harmonie op te richten, met steun van Frans de Loë,
de kasteelheer van Mheer, die 10 jaar later de eerste
Gouverneur werd van Belgisch Limburg.
N.a.v. het 175-jarig jubileum werd een CD uitgebracht met
processiemarsen en in 1996 een beeldje van een klarinettist
onthuld. Dit beeldje werd 15 jaar later gestolen en er kwam
een nieuw beeld: de huidige groep muzikanten. Dit nieuwe
kunstwerk werd onthuld op de vooravond van de Broonk in
2012. Toeval of niet: een dag later kon de processie
wederom niet uittrekken vanwege hevige regenval!
Nu, ruim 200 jaar na de oprichting, is de Broonk nog steeds
het jaarlijkse hoogtepunt van “de Koninklijke uit 1821”.